Witamy na stronie
Stowarzyszenia
"Dziedzictwo Św. Jana Sarkandra"
w Cieszynie
Poznaj naszą historię ...
Dzień 20 sierpnia 1873 roku zaowocował na Śląsku Cieszyńskim zawiązaniem się towarzystwa oświatowo-wydawniczego pod nazwą „Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku”. Pierwszym jego prezesem był ks. Ignacy Świeży, nie tylko wybitny działacz i społecznik, ale również autor wielu artykułów i książek.
Na powstanie „Dziedzictwa” niezaprzeczalnie wpłynęło odradzające się życie narodowe, ludzie spragnieni byli polskiego słowa pisanego. Pojawił się więc pomysł, a wraz z nim konkretne działania zmierzające do tego, by głód ten zaspokoić. Realizatorem pomysłu była cieszyńska młodzież gimnazjalna, której spora część poszła do seminarium duchownego w Ołomuńcu. Młodzi klerycy po ukończeniu studiów sami opodatkowali się, a swoje oszczędności ulokowali w „Dziedzictwie”. Był wśród nich oprócz ks. Ignacego Świeżego również: wikary z Jabłonkowa ks. Teodor Janik, wikary z Frysztatu ks. Antoni Nogal, wikary z Zebrzydowic ks. Henryk Dziekan, wikary w Starych Hamrach ks. Karol Paździora. Swoje wsparcie ofiarowali również księża: F. Muzyczka, K. Gałuszka, F. Kończycki, T. Śliwka, W. Schüller. W gronie sprzymierzeńców znalazł się dr medycyny i cieszyński profesor gimnazjalny Józef Fischer.
W roku 1873 ...
… do Generalnego Wikariatu w Cieszynie przekazany został, ułożony przez ks. I. Świeżego Statut „Dziedzictwa”, który wyraźnie zakładał cele wyższe działań, takie jak wiara i pobożność. Eliminował natomiast tematy związane z polityką. W grudniu 1873 roku status został zatwierdzony. Zgodnie z paragrafem 4 Statutu „Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku” celem towarzystwa było szerzenie oświaty na gruncie katolickim między ludem polskim na Śląsku austriackim. Szerzenie oświaty miało odbywać się poprzez wydawanie czasopism, broszur i książek religijnych, historycznych, powieści oraz poezji. Służyć oświacie miały również odczyty, przemowy i wykłady religijne oraz naukowe. O zakładaniu bibliotek i czytelni mówił kolejny paragraf statutu. W miarę upływu lat statut podlegał nowelizacji. 13 lipca 1918 do celów dołączyło założenie i prowadzenie własnej drukarni i introligatorni, a także prowadzenie własnej księgarni z filiami i nabywanie kamienic oraz innych nieruchomości do celów „kulturalno-oświatowych”.
W skład pierwszego Wydziału „Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku” weszli:
- ks. Józef Michałek – prezes honorowy
- ks. Ignacy Świeży – prezes
- ks. Paweł Matuszyński – sekretarz
- ks. Hilary Filasiewicz – sekretarz
- ks. Tytus Śliwka
- ks. Albert Schuller
- ks. Teodor Janik
- ks. Henryk Dziekan
- Józef Górnioszek
- Franciszek Stanioszek
W tym czasie „Dziedzictwo” liczyło łącznie 60 członków. Rok 1880 liczbę tę zwiększył do 270 osób. Kolejne lata to czas intensywnych działań oraz starań o budowę domu „Dziedzictwa” w Cieszynie. Miejsca, które służyć mogłoby między innymi spotkaniom polskich stowarzyszeń katolickich. Bardzo pomocnym i życzliwym w kolejnych staraniach okazał się być biskup wrocławski – książę Robert Herzog, który znany był ze swojej ofiarności na cele katolickie. To dzięki jego pomocy materialnej „Dziedzictwo” zakupiło na Starym Targu w Cieszynie dom.
28 grudnia 1886 r. „Dziedzictwo” zakupiło posiadłość mieszczącą się na Starym Targu od Galusa i Krystyny Matzkeów, był to parterowy domek z podwórzem. Budowę powierzono budowniczemu Fryderykowi Fuldzie. Wykonane prace wyłoniły dwupiętrową kamienicę. Jesienią 1887 r. rozpoczęto budowę jednopiętrowej oficyny w podwórzu. 16 października 1888 roku odbyło się uroczyste otwarcie nowej siedziby. Uroczystemu otwarciu towarzyszyła obecność ks. biskupa Franciszka Śniegonia.
Na pokrycie wszystkich kosztów „Dziedzictwo” przeznaczyło cały swój majątek. Sytuacja finansowa nie sprzyjała niestety działalności wydawniczej. Kolejne lata pogłębiały złą sytuację finansową. Pojawiła się wobec trudnej sytuacji myśl, którą przedstawił podczas walnego zgromadzenie (20 marca 1897) ówczesny Prezes – mianowicie myśl by „Dziedzictwo” sprzedało dom. Od pomysłu jednak odstąpiono, choć chętnych na zakup nie brakowało. Sama sprawa domu jednak omawiana była jeszcze wielokrotnie. Postanowiono dom ratować, choć był on ogromnym, niedochodowym ciężarem. 1 lipca 1910 r. w domu na pl. Stary Targ utworzono „Bank Cieszyński Kredytowy”. 5 sierpnia 1911 część domu zajął groźnie wyglądający pożar. Natychmiastowa interwencja pozwoliła go szybko ugasić, jednak straty były ogromne.
Dwadzieścia lat intensywnej działalności wielu osób, zaowocowało wydaniem wielu znaczących dzieł. Warto w tym momencie zatrzymać się na moment i wspomnieć chociażby „O naśladowaniu Chrystusa” Tomasza A’ Kempis, czy też „Żywoty świętych” Piotra Skargi.
Dwudziestopięciolecie „Dziedzictwa” to czas w którym z funkcji Prezesa rezygnuje ks. I. Świeży.
Data 20 marca 1897 r. otwiera kolejny rozdział w działalności „Dziedzictwa”. Jego prezesem wybrany zostaje ks. Jan Sikora, na zastępcę posiedzenie wybiera ks. Józefa Londzina. Okazuje się jednak, że czas ten cechuje pewien zastój, który ustępuje dopiero w momencie powołania nowych władz. W latach 1904-1925 Stowarzyszeniu przewodniczy ks. Tomasz Dudek, po którego śmierci władzę obejmuje i pełni do 1928 ks. Józef Londzin.
Warto zauważyć, że od walnego zebrania, które odbyło się 30 kwietnia 1898 roku do kwietnia 1904 r. w „Dziedzictwie” panował zastój. W ciągu sześciu lat nie odbyło się ani jedno posiedzenie wydziału, nie zwołano ani jednego walnego zgromadzenia.
Dzięki zasługom ks. Londzina „Dziedzictwo” przeżywa dobry czas. Do wydawanej literatury religijnej dołącza coraz więcej beletrystyki i literatury popularnonaukowej. Na taki stan rzeczy niewątpliwy wpływ ma uruchomiona własna drukarnia – druga polska drukarnia na Śląsku Cieszyńskim.
18 marca 1913 roku „Dziedzictwo” otrzymało koncesję na prowadzenie drukarni, zaś 5 maja dokonano jej uroczystego otwarcia. Drukarnia mieściła się w pomieszczeniach wynajętych od właściciela budynku przy Placu Teatralnym 8.
Kolejne lata to czas sprecyzowania dalszych planów i zamierzeń. Warto dodać, że choć wybuch pierwszej wojny światowej zniweczył wiele zamysłów – drukarnia nie przerwała swej działalności, zamykając swoje podwoje jedynie na czas od kwietnia do listopada 1917 roku. Chcąc po wojnie umieścić drukarnię w lepszym, odpowiednim, widnym i przestronnym lokalu „Dziedzictwo” zakupiło 4 marca 1920 parterowy domek z ogrodem w Cieszynie przy ul. Górnej, który okazał się jednak nieodpowiednim.
Zakończenie działań wojennych przyniosło rozbudowę drukarni, a 29 wrzesień 1921 r. koncesję introligatorską i w efekcie własną introligatornię.
W roku, w którym nabyto drukarnię „Dziedzictwo” obchodziło czterdziestoletni jubileusz swego istnienia i swej działalności.
Z tej też okazji odbyła się uroczystość połączona z poświęceniem nowobudowanego Internetu im bł. Melchiora Grodzieckiego. Wydarzenie miało miejsce 21 września 1913 r. na placu przed nowym gmachem Internatu na Bobrku.
W tym czasie wzmocniła się również struktura działalności organizacyjnej Towarzystwa. Rok 1919 zaowocował „Sekretariatem Generalnym Towarzystw Kulturalno-Oświatowych w Cieszynie”. Jego sekretarzem został ks. Leopold Biłko.
Rok 1928 i 1929 to czas starań o nową drukarnię, którą docelowo udaje się otworzyć i oddać do użytku 28 czerwca 1929 r. Tym razem jej miejscem staje się budynek przy ulicy Pokoju w Cieszynie. Spod druku wychodzą oprócz wydawnictw „Dziedzictwa”, takie pozycje jak: „Gwiazdka Cieszyńska, „Rocznik Towarzystwa Tatrzańskiego – Beskid Śląski”, miesięcznik „Przyrodnik” „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” czy też „Zaranie Śląskie”. Ukazuje się również wiele wartościowych książek. Dobrą passę działalności „Dziedzictwa” przerywa wybuch II wojny Światowej. Drukarnia ulega zniszczeniu, a same książki stanowią już tylko materiał przeznaczony na przemiał.
Mówiąc o działalności „Dziedzictwa” nie sposób pominąć księgarni. Starania i prośby o jej otwarcie rozpoczęto w 1910 roku i kontynuowano ponownie w 1919. Tym razem jednak prośba dotyczyła również handlu papierem, przyborami do pisania i dewocjonaliami. Daty -29 i 30 sierpnia 1919 roku owocują przyznaniem obu koncesji. Sklep otwiera swoje podwoje w wynajętym lokalu przy ulicy Szersznika 9. Początkowy brak środków stawia jego działanie w zastoju. Kulminacyjnym punktem okazuje się być w działalności rok 1926, kiedy to Księgarnia „Dziedzictwo” zostaje wpisana w rejestr Powszechnego Związku Księgarzy i Wydawców Polskich w Warszawie. Jest to również czas przeniesienia księgarni do budynku przy Placu Św. Krzyża. Praca rusza pełną parą 14 sierpnia 1926 roku.
Niestety późniejsze lata nie są już tak pomyślne dla „Dziedzictwa”. 2 września 1939 roku, po brutalnej napaści Niemiec hitlerowskich na Polskę drukarnia należąca do Stowarzyszenia zostaje zamknięta. Rok 1940 okazuje się również czasem dramatycznym dla Zarządu Stowarzyszenia. Zbiory Biblioteki, periodyk „Gwiazdka Cieszyńska”, Księgarnia, Drukarnia, kamienica przy Starym Targu i przy ulicy Głębokiej – zostają skonfiskowane.
Prezes Stowarzyszenia „Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra” ks. prałat Rudolf Tomanek ginie w obozie koncentracyjnym w Dachau, Wiceprezes – Karol Palarczyk ginie w Sachsenhausen. Okrutny los spotyka również Sekretarza Zarządu – ks. Jerzego Marekwicę, który w Sachsenhausen i Dachau spędza pięć lat swojego życia. Członek Zarządu Jan Branny zostaje przewieziony do obozów koncentracyjnych w Gusen i Dachau.
Warto nadmienić, że do roku 1947 „Dziedzictwo” wydało ponownie zniszczony przez Niemców nakład „Chwalcie Pana”, i „Wyrąbany chodnik” Gustawa Morcinka.
Okazuje się, że również sytuacja powojenna nie sprzyja działalności Stowarzyszenia. Zarząd podejmuje decyzję o rozwiązaniu „Dziedzictwa” i przekazania całego majątku na rzecz Rzymsko Katolickiej Diecezji Katowickiej. Przypuszczalnie nastąpiło to 10 września 1948 roku. Z polecenia Księdza Biskupa Stanisława Adamskiego Ordynariusza Diecezji Katowickiej nieruchomość administruje w tym czasie ks. infułata Wilhelm Kasperlik.
Oficjalnie decyzję o likwidacji Stowarzyszenia „Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra” podjęło Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w dniu 5 grudnia 1950 roku.
Do reaktywacji Stowarzyszenia „Dziedzictwo św. Jana Sarkandra”, które stało się nawiązaniem do spuścizny „Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku” doszło czterdzieści trzy lata później, tj. 9 listopada 1993 roku. W składzie Zarządu znaleźli się: ks. Henryk Satława – Prezes, Tadeusz Brachaczek, Franciszek Hess-Halski, Emilia Skupień, Roman Szwenda i Karol Branny.
Grupa entuzjastów uzyskuje błogosławieństwo Kurii Diecezjalnej Bielsko–Żywieckiej z biskupem Tadeuszem Rakoczym na czele. Symbolicznym momentem reaktywacji Stowarzyszenia staje się przekazanie na ręce Prezesa dokumentów dotyczących wcześniejszej działalności „Dziedzictwa”. Z inicjatywy ks. H. Satławy powstaje czasopismo „Dziedzictwo”. Stowarzyszeniu udaje się również odzyskać część utraconego majątku.
W wyniku działań powraca księgarnia przy pl. Św. Krzyża oraz kamienica przy pl. Stary Targ w Cieszynie. Warto na moment przystanąć nad jej losami. Założona w 1919 roku Księgarnia po likwidacji „Dziedzictwa” w 1948 roku – przejęta zostaje przez diecezjalną „Księgarnię św. Jacka”.
Mając na uwadze ówczesną sytuację społeczno-polityczną i rolę Kościoła - Stowarzyszenie rozpoczyna starania o utworzenie szkół katolickich.
W roku 1997 powstaje Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. św. Melchiora Grodzieckiego, następnie Gimnazjum Katolickie, Katolickie Przedszkole im. Dzieciątka Jezus i Katolicka Szkoła Podstawowa im. Świętej Rodziny. W roku 2009 działalność rozpoczyna Katolickie Gimnazjum w Czechowicach-Dziedzicach oraz drugie w swojej dotychczasowej pracy Przedszkole Katolickie.
Po wielu latach Stowarzyszenie decyduje się powołać do życia również „Gwiazdkę Cieszyńską”, dzieło przerwane wybuchem II Wojny Światowej. Formę papierową zastępują media elektroniczne. Prace nad reaktywacją „Gwiazdki” trwają od lutego 2013 roku. Grupa wolontariuszy w skład której wchodzą: Barbara Stelmach-Kubaszczyk, Jacek Stelmach, Krzysztof Telma i Łukasz Wantulok – efekt swojej pracy ukazuje 7 września 2014 roku. Wtedy to następuje oficjalne otwarcie Portalu Internetowego Społeczno-Chrześcijańskiego „Gwiazdka Cieszyńska”.
Kilka słów o „Gwiazdce Cieszyńskiej”:
Czas pokazał z jakimi trudnościami musiał się zmagać odpowiedzialny za redakcję gazety P. Stalmach.
Dr Klucki nie złożył wymaganej przez ustawę prasową kaucji i 31 maja 1849 roku nastąpiła przerwa w wydawaniu „Tygodnika”. Stalmach jednak nie dał za wygraną. Wpadł na pomysł, jak ominąć obowiązek składania kaucji. W efekcie podzielił czasopismo na dwa. Pierwszym był „Tygodnik” jako pismo niepolityczne, wychodzące raz w tygodniu z wyjątkiem trzeciej soboty w miesiącu. Drugim czasopismem został „Przegląd wypadków politycznych”, ukazujący się w trzecią sobotę miesiąca. I tak 1 września 1849 roku, po przerwie powrócił „Tygodnik Cieszyński”, który pod tym samym tytułem ukazywał się do 8 lutego 1851 roku.
Zakaz wydawania „Tygodnika”, do którego przyczyniła się sytuacja w Galicji sprawił, że Paweł Stalmach podjął decyzję o zmianie nazwy. 1 marca, czyli niecały miesiąc później oczom czytelników ukazała się „Gwiazdka Cieszyńska”. Los jednak nie okazał się łaskawy dla pisma. Stalmach musiał zaprzestać wydawania go aż na 9 miesięcy. Taka decyzja miała związek ze spadkiem liczby prenumeratorów. A ta z „ostrzeżeniem c. k. Namiestnictwa w Opawie, niezadowolonego z kierunku narodowego pisma.” – czytamy informację w numerze 35, z roku 1938. Pomysłodawca nie poddał się jednak. 5 marca 1853 roku „Gwiazdka Cieszyńska” powróciła do czytelników.
1 stycznia 1888 roku czasopismo przeszło w ręce Komitetu Katolickiego Duchowieństwa. Redakcję nad „Gwiazdką Cieszyńską” objął cieszyński wikary ksiądz Józef Londzin, który pomimo różnych trudności wytrwał na tym stanowisku do końca 1896 roku. Można powiedzieć, że to właśnie on na 40 lat stał się duszą „Gwiazdki”.
„Gwiazdka Cieszyńska” od 1848 roku przybierała różne formy, zmieniała formaty. Przechodziła w kolejne ręce, zyskiwała czytelników nie ograniczając się jedynie do Śląska Cieszyńskiego.
Po upadku Katolickiego Towarzystwa Prasowego czasopismo nabywa dr Julian Kreisel, sprzedając je następnie 26 stycznia 1901 roku gronu Polaków. Wydawcą zostaje Franciszek Tomiczek z Bobrku, redaktorem natomiast dr Kazimierz Wróblewski, profesor gimnazjum polskiego w Cieszynie. 21 czerwca 1902 roku właścicielem i redaktorem pisma staje się ponownie ks. Józef Londzin. Jego losy wiążą się z „Gwiazdką Cieszyńską” aż do śmierci, czyli do 21 kwietnia 1929 roku.
Wraz ze śmiercią ks. prałata Józefa Londzina „Gwiazdka Cieszyńska” przechodzi na własność Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra. Jej ostatni numer w formie papierowej ukazuje się 30 sierpnia 1939 roku. Na dwa dni przed wybuchem II Wojny Światowej przerwane zostaje dzieło, którego nadrzędnym celem jest „spotęgowanie świadomości katolickiej, obrona praw katolickich, rozbudzenie ducha narodowego, rozmach w kierunku połączenia Śląska z Polską”.
Kolejną kartę historii Stowarzyszenia „Dziedzictwo św. Jana Sarkandra” w Cieszynie zapisuje ustąpienie z funkcji dotychczasowego Prezesa Stowarzyszenia ks. prałata Henryka Satławy i wybór nowego. 16 grudnia 2014 roku funkcję Prezesa obejmuje ks. biskup Roman Pindel, Ordynariusz Diecezji Bielsko-Żywieckiej.
Tego dnia również Walne Zgromadzenie Członków powołuje nowy Zarząd. Doceniając zasługi i lata pracy na rzecz Stowarzyszenia „Dziedzictwo św. Jana Sakrkandra” – Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie jednogłośnie przyznaje księdzu Henrykowi Satławie tytuł Honorowego Członka Stowarzyszenia.
Aktualnie Zarząd Stowarzyszenia „Dziedzictwo św. Jana Sarkandra” w Cieszynie tworzą – kliknij